Νάξος και γλυπτική στους αρχαϊκούς χρόνους

 Νάξος και γλυπτική στους αρχαϊκούς χρόνους 

Δεν θα μπορούσα να μην αναφερθώ στον τόπο καταγωγής μου...τη Νάξο!!

Η μεγάλη πλαστική που στους αρχαϊκούς χρόνους γεννιέται στην Ελλάδα, εμφανίζει στη Νάξο, για πρώτη φορά, όλα τα στοιχεία του μνημειώδους. Αυτό το γεγονός, σε συνδυασμό με την ανάπτυξη της πλαστικής (ειδώλια) κατά την 3η χιλιετία π. Χ. οδήγησε στην άποψη πως στη Νάξο «γεννήθηκε» η πλαστική. Η αφθονία του  μαρμάρου στο νησί συντέλεσε αναμφίβολα σ’ αυτή την ανάπτυξη. Το σμυρίγλι, αποκλειστικά ναξιακό προϊόν, χρησιμοποιείται για την τελική λείανση των έργων.

Οι Νάξιοι τεχνίτες είναι περιζήτητοι και φαίνονται τόσο πλούσιοι, ώστε να χαρίζουν οι ίδιοι στους θεούς μεγάλα και ασφαλώς πολυδάπανα έργα τους. Αρχαίες πληροφορίες αναφέρονται σε πρωτοπόρες ναξιακές οικογένειες μαρμαροτεχνιτών, όπως στην οικογένεια του Βύζη, του οποίου την υπογραφή έχουμε πάνω σε μαρμάρινα κεραμίδια της Ακρόπολης.
Καθοριστική υπήρξε επίσης η συμβολή της Νάξου στη δημιουργία της μνημειώδους μορφής της ελληνικής αρχιτεκτονικής και ιδιαίτερα της μαρμάρινης ιωνικής. Στο ιερό των Υρίων μπορούμε να παρακολουθήσουμε βήμα προς βήμα, στον ίδιο χώρο, το ένα στρώμα μετά το άλλο, την πορεία από το μονόχωρο ναό (800 π. Χ. περίπου) από ξύλο και πλίνθους, μέχρι τον εκατόμπεδο αρχαϊκό ναό, ιωνικού ρυθμού, που διαθέτει άδυτο (χώρο για μυστηριακή λατρεία), μαρμάρινη πρόσταση (κιονοστοιχία που μνημειοποιεί την είσοδο), μαρμάρινο βωμό και μαρμάρινες κιονοστοιχίες εσωτερικά.

Στο Γύρουλα στο Σαγκρί, ο ολομάρμαρος ναός του Απόλλωνα και της Δήμητρας είναι αρχαϊκός ναός του τύπου του Τελεστηρίου, δηλαδή αφιερωμένος σε μυστηριακές τελετές. Αποτελεί το μοναδικό, καλά σωζόμενο παράδειγμα ενός Τελεστηρίου. Ανήκει στην εποχή του Λύγδαμι (530 π. Χ. περίπου) τυράννου της Νάξου, όπως και ο μεγάλος ναός του Απόλλωνα, στο νησάκι των Παλατιών, στο λιμάνι της Χώρας.  

Δεν λείπουν όμως  και οι πολιτικοί κλυδωνισμοί. Με αφορμή την προσβολή του χρηστού ευγενούς, του Τελεσταγόρα, από άλλους ομοίους του, ξεσπάει η δυσφορία του κόσμου εναντίον των παχέων. Τις ταραχές εκμεταλλεύεται ένας άλλος ευγενής, ο Λύγδαμις, ο οποίος επιβάλλει τυραννίδα και επικρατεί με τη βοήθεια του φίλου του Πεισίστρατου γύρω στο 540 π. Χ. Μετά την ανατροπή του τυράννου από τους Λακεδαιμονίους (524 π. Χ.), ύστερα από μια σύντομη ολιγαρχία, η ναξιακή δημοκρατία αποκρούει το 506 π. Χ. την τετράμηνη πολιορκία του τυράννου της Μιλήτου Αρισταγόρα.

Η Πορτάρα είναι η τεράστια μαρμάρινη πύλη ενός εκατόμπεδου ναού που ξεκίνησε να χτίζεται τον 6ο π.χ. αιώνα πιθανότατα προς τιμήν του θεού Απόλλωνα στη νήσο Νάξο. Στέκεται επιβλητική στο νησάκι "παλάτια" ή νησί του Βάκχου όπως λέγεται διαφορετικά στην αριστερή άκρη του λιμανιού της Νάξου. Σύμφωνα με την μυθολογία, σε αυτό το νησάκι ο Θησέας εγκατέλειψε την Αριάδνη και από εδώ την απήγαγε ο Διόνυσος με την ακολουθία του. Το νησάκι μέχρι το 1919 δεν συνδεόταν με την Νάξο, χρόνια την οποία κατασκευάστηκε ο μίσχος που το συνδέει με το υπόλοιπο νησί.

Τη κατασκευή του ναού ξεκίνησε ο τύραννος Λύγδαμις ο οποίος φιλοδοξούσε να δημιουργήσει έναν ναό παρόμοιο με το ναό του ολυμπίου Διός στην Αθήνα. Ο ναός θεμελιώθηκε γύρω στο 530 π.Χ. ως μια εξαιρετικά φιλόδοξη κατασκευή η οποία όμως τελικά δεν θα ολοκληρωθεί. Το 524 π.Χ. ο Λύγδαμις αποκαθηλώνεται από την εξουσία του από τους Λακεδαιμονίους, τα έργα σταματούν και έτσι ο ναός μένει ημιτελής. Μια πιθανή αιτία που δεν ολοκληρώθηκε ποτέ η κατασκευή αυτού του Ναού είναι ενδεχομένως ο πόλεμος που ξέσπασε ανάμεσα στη Σάμο και τη Νάξο. Πολύ αργότερα οι χριστιανοί έχτισαν εκκλησία πάνω στα ερείπια του αρχαίου ναού ενώ κατά τη περίοδο της ενετοκρατίας πολλά κομμάτια του ναού χρησιμοποιήθηκαν για το χτίσιμο του κάστρου της Νάξου.